Vandaag stuitte ik bij Het Parool op dit affiche uit 1975 ontworpen door Rob van der Aa. Het maakt onderdeel uit van de expositie in het Rijksmuseum “Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600”. Het herinnert aan spraakmakende jurisprudentie over fatsoen en uitingsvrijheid.
Uit protest tegen de apartheid wilden actievoerders de Zuid-Afrikaanse Outspan-sinaasappels in de ban doen. Nederland was de op drie na grootste afnemer. De Boycot Outspan Aktie (BOA) riep op tot een boycot met als doel het apartheidsregime economisch te raken.
Het affiche leidde tot grote ophef en klachten bij de Reclame Code Commissie. Zowel de Reclame Code Commissie als het College van Beroep oordeelden dat het affiche in strijd was met de goede smaak en het fatsoen. Als gevolg daarvan weigerden vrijwel alle Nederlandse dagbladen en tijdschriften het affiche nog te plaatsen. De Boycot Outspan Aktie (BOA) meende dat dit in strijd was met het recht op vrijheid van meningsuiting en stapte daarop naar de rechter.
Bij de president van de rechtbank vond BOA geen gehoor. Het was toch niet nodig dit affiche te gebruiken, BOA kon toch ook een andere prent gebruiken?
Onze oud-collega en leermeester Willem van Manen, advocaat van BOA, kon zich er decennia later nog kwaad om maken. BOA liet het er niet bij zitten en ging in hoger beroep. Het Hof Amsterdam maakte in 1980 alsnog korte metten met de uitspraken van de Reclame Code Commissie en de president van de rechtbank (NJ 1981 /422):
“Ten aanzien van de vraag of BOA wordt belemmerd in haar vrijheid om haar mening te uiten heeft de Pres. overwogen dat aan BOA niet de mogelijkheid wordt ontnomen om via advertenties haar denkbeelden uit te dragen, doch slechts de mogelijkheid om hierbij gebruik te maken van de afgekeurde prent; niet aannemelijk is dat BOA haar mening niet evengoed door middel van een andere prent zou kunnen uiten, aldus de Pres.
In deze overweging ligt de zienswijze besloten dat de vrijheid van meningsuiting eerst dan wordt beknot wanneer elke uitingswijze van een (abstracte) mening, ongeacht formulering of vormgeving, wordt verhinderd.
Terecht komt BOA tegen deze overweging op. De vrijheid van meningsuiting wordt reeds beknot zodra een concrete meningsuiting, in door de auteur verkozen formulering of vormgeving wordt verhinderd.”
Het Hof oordeelde dat het doen naleven van de uitspraken van de Reclame Code Commissie en het College van Beroep onrechtmatig was jegens BOA. De zaken zorgden voor extra publiciteit en de boycot was een groot succes.
Cartoon Willem van Manen:
