Maciej Ziembinski, een Poolse opiniemaker, publiceert in 2004 een artikel met de titel “Elegantly wrapped dung”, waarin hij een plan van een paar ambtenaren en de burgemeester van het district Radomsko bekritiseert. In het artikel noemt hij de heren onder meer “numbskull”, “dim-witted official”, “poser” en “dumb bosses”. De ambtenaren en de burgemeester doen aangifte, die leidt tot een veroordeling wegens belediging. Ziembinski stapt naar het EHRM. In een recent arrest oordeelt het EHRM dat deze veroordeling in strijd is met artikel 10 EVRM.
Dat is wellicht geen verrassing: de gebruikte termen lijken relatief onschuldig en het leek ook bepaald niet (als vereist) noodzakelijk om hier in te grijpen in de vrijheid van meningsuiting. Het arrest (her)bevestigt wel de volgende belangrijke punten uit de jurisprudentie van het EHRM.
Bijdrage aan publiek debat
Het artikel was een bijdrage aan het publieke debat over een idee van de ambtenaren om via de productie van kwartels de lokale werkloosheid te bestrijden. Het EHRM heeft “no doubt” dat dit kwalificeert als “a matter of legitimate public interest”. Het gevolg daarvan is dat de uitingen van Ziembinski zijn gedaan in “a sphere in which restrictions on freedom of expression are to be strictly construed”.
Grenzen van kritiek op politici/ambtenaren
Het EHRM oordeelt vervolgens dat de grenzen van acceptabele kritiek op de burgemeester, als gekozen volkskvertegenwoordiger, ruimer liggen. Voor de ambtenaren “G.D.” en “K.H.”, die ook in het artikel bekritiseerd werden, geldt dat ook: “civil servants acting in an official capacity are, like politicians, subject to wider limits of acceptable criticism than private individuals”. Daarbij geldt wel dat “it cannot be said that civil servants knowingly lay themselves open to close scrutiny of their every word and deed to the extent politicians do”.
Ruim baan voor sarcasme en ironie
Het EHRM geeft tot slot de Poolse rechter een stevige tik op de vingers omdat in zijn oordeel niet was meegewogen dat het artikel van Ziembinkski een satirisch en ironisch karakter heeft. Het EHRM benadrukt dat de nationale rechter dit moet meewegen (“the satirical nature of the text and the irony underlying it should be taken into account when analysing the applicant’s article”) en dat het gebruik van sarcasme en ironie “perfectly compatible with the exercise of a journalist’s freedom of expression” is. Voor dergelijke uitingen is bovendien ruime bescherming onder artikel 10 EVRM:
“a degree of exaggeration or even provocation is permitted; in other words, a degree of immoderation is allowed”
Het EHRM oordeelt dat de uitingen van Ziembinski zonder twijfel binnen deze grenzen zijn gebleven, en dat de Poolse rechter tekort is geschoten bij het behandelen van deze sarcastische uitingen “with particular care”, zoals de rechtspraak van het EHRM vereist.
Helaas kwam de uitspraak te laat voor Ziembinski zelf: hij is ruim voor de uitspraak overleden. Uit een mooie necrologie rijst het beeld op van een ‘public watchdog’ avant la lettre:
“He carried on, he told me, “his own private war with town hall.” When Poland transitioned to democratic rule, he established Radomko’s first alternative weekly. Until then, newspapers were the mouthpiece of the state. He named his paper, most appropriately, Komu i Czemu (“For whom and what for?”). As its editor, he wrote and published over sixty articles about Radomsko’s Jewish history. He oversaw the translation of the Radomsko Yizkor, the Jewish memorial book, from Yiddish to Polish and published it in his paper. He was a principled man. A scrapper, a gadfly.”
Foto: The Crooked Mirror, Louise Steinman
