In 2015 besteedde EenVandaag met twee uitzendingen aandacht aan de praktijken binnen Terumo, een bedrijf dat medische apparatuur verkoopt. In deze uitzendingen verklaarden onder andere klokkenluiders dat het productie- en controleproces van injectienaalden, stents en hartkatheters van Terumo ondeugdelijk is. Terumo meende dat zij in deze uitzendingen ten onrechte van misstanden werd beschuldigd, waardoor zij miljoenen schade heeft geleden, omdat ziekenhuizen, GGD-instellingen en farmaceuten producten hebben teruggestuurd en orders hebben stopgezet. Terumo stelde AVROTROS en de twee betrokken individuele journalisten aansprakelijk voor deze schade. De rechtbank Amsterdam ging hierin mee, omdat EenVandaag de beschuldigingen dat injectienaalden, stents en hartkatheters van Terumo ondeugdelijk zouden zou hebben waargemaakt. De rechtbank oordeelde dat de uitzending onrechtmatig was en veroordeelde de twee betrokken journalisten en de omroep hoofdelijk om de schade te vergoeden. Wij schreven daar eerder over op MediaReport.
Dat journalisten, naast hun werkgever, persoonlijk aansprakelijk worden gesteld voor schade die voortvloeit uit een publicatie komt niet vaak voor. Rechters zijn daar zeer terughoudend in (zie bijvoorbeeld MR 2016-019 en MR 2020-013). Dit omdat persoonlijke aansprakelijkheid voor journalisten “een mogelijk (‘chilling’) effect [zou] kunnen hebben op de journalistiek in het algemeen (…) waardoor de rol van de journalistiek in het maatschappelijk debat in een democratische rechtsstaat mogelijk wordt uitgehold.” (MR 2020-013). Dit was een van de redenen waarom AVROTROS en de journalisten in hoger beroep gingen.
In een uitgebreid arrest komt het hof Amsterdam tot het oordeel dat de uitzendingen van EenVandaag niet onrechtmatig zijn. Een klacht van Terumo is dat AVROTROS alleen is afgegaan op uitlatingen van “rancuneuze anonieme klokkenluiders”, maar het hof overweegt dat een zekere waarde gehecht mocht worden aan de beweringen van de klokkenluiders nu een van hen zich bij Terumo had beziggehouden met kwaliteitsbewaking. Daarnaast beschikte AVROTROS over interne stukken die op het eerste gezicht de stelling van de klokkenluiders bevestigden. Ook heeft Terumo een groot aantal beschuldigingen uit de eerste uitzending erkend.
Een andere klacht van Terumo betrof de onvolledigheden en onjuistheden van de uitzendingen. Terumo stelt onder andere dat zij ten onrechte ervan wordt beschuldigd dat de door haar geproduceerde injectienaalden een gevaar voor de gezondheid van mensen vormen, terwijl uit onderzoek van het RIVM is gebleken dat de gezondheidsrisico’s verwaarloosbaar zijn. Dit gaat volgens het hof niet op en zij overweegt dat “in de uitzending slechts de mogelijkheid van gezondheidsrisico’s worden geopperd en niet wordt beweerd dat die risico’s daadwerkelijk aanwezig zijn. […] AVROTROS c.s. heeft in die feiten en oordelen van deskundigen voldoende aanleiding kunnen zien om in de uitzending het risico voor de gezondheid aan de orde te stellen.“. Ook speelt volgens het hof mee dat het rapport van het RIVM pas na de uitzending van EenVandaag gepubliceerd is en AVROTROS daardoor geen rekening heeft kunnen houden met de inhoud daarvan.
Ook het punt van Terumo dat AVROTROS niet zorgvuldig wederhoor heeft toegepast gaat niet op. AVROTROS heeft voordat zij haar interview met Terumo voor de camera afnam Terumo een aantal vragen toegestuurd die aan bod zouden komen. Volgens het hof heeft AVROTROS hiermee voldoende duidelijk aangegeven over welk onderwerp zij Terumo vragen wilde stellen. Het hof oordeelt: “Terumo kan zich aan de hand daarvan, naar aangenomen mag worden, met bij haar aanwezige dossiers in voldoende mate voorbereiden op vragen over het onderwerp” en “Terumo kan evenmin ervan uitgaan dat AVROTROS c.s. zich in het interview beperkt tot de vier schriftelijk aangekondigde vragen. Deze geven naar zij mag verwachten slechts het kader weer waarbinnen de vraagstelling zich zal begeven. Niet is gebleken dat AVROTROS c.s. buiten dat kader is getreden.”. Ook oordeelt het hof dat wat betreft de gezondheidsrisico’s aandacht is besteed aan het standpunt van Terumo in de uitzending en dat daardoor een zeker evenwicht in de berichtgeving tot stand is gekomen.
Terumo had er ook nog op gewezen dat haar productieproces hetzelfde is als bij andere fabrikanten van injectienaalden. Het hof oordeelt hierover:
“Dat maakt echter niet dat AVROTROS c.s. geen aandacht mag besteden aan problemen die zich in het productieproces van Terumo voordoen en die blijken uit de verklaring van de klokkenluider en de interne stukken van Terumo. Dat AVROTROS c.s. aandacht besteedt aan die problemen leidt evenmin tot de verplichting ook aandacht te besteden aan de gang van zaken bij andere fabrikanten, alleen al omdat niet op voorhand vaststaat dat bij die andere fabrikanten dezelfde problematiek speelt, laat staan dat AVROTROS c.s. over bronnen beschikt die dat in voldoende mate bevestigen.”
Het hof gaat daarnaast niet mee in het punt van Terumo dat het gebruik van vertrouwelijke (gelekte) documenten in een journalistieke uiting op zichzelf genomen onrechtmatig is. “Dat zou immers tot het ongewenste resultaat leiden dat onderzoeksjournalistiek op basis van dergelijke stukken onmogelijk zou zijn.”
Samenvattend oordeelt het hof dat de beweringen in de eerste uitzending grotendeels voldoende steun in het beschikbare feitenmateriaal vinden en worden ondersteund door meerdere bronnen. Deze uitzending bevat enkele onjuistheden, maar deze zijn van onvoldoende gewicht om de uitzending onrechtmatig te achten, aldus het hof. De tweede uitzending bevat weliswaar uitspraken van een klokkenluider die niet door bronnen worden ondersteund, maar het hof is van oordeel dat Temuro die beweringen niet heeft tegengesproken of ontkracht, terwijl zij daar wel voor in de gelegenheid is gebracht. “Alles afwegende komt het hof, anders dan de rechtbank, tot de conclusie dat AVROTROS c.s. met de uitzendingen niet onrechtmatig heeft gehandeld jegens Terumo.“
