Voorman van de Stichting Viruswaarheid Willem Engel is bekend geworden doordat hij zich publiekelijk fel tegen het coronabeleid keert. Sinds het begin van de pandemie heeft hij regelmatig in de rechtbank gestaan. Tegen BNNVARA’s Joop.nl startte hij een zaak over de termen ‘corona-ontkenner’, ‘viruswaanzinnige’ en ‘sekteleider’. Volgens Engel zijn deze kwalificaties feitelijk onjuist en onnodig kwetsend en beledigend. Hij vorderde rectificatie en een verbod op het gebruik van deze kwalificaties. De voorzieningenrechter van de rechtbank Midden-Nederland heeft in oktober 2019 deze vorderingen afgewezen (lees meer hierover in ons bericht op Media Report).
Engel ging in hoger beroep en betrok hierbij een vierde kwalificatie, ‘anti-vaxxer’. Het hof Arnhem-Leeuwarden heeft op 19 juli 2022 arrest gewezen en oordeelde net als de voorzieningenrechter dat het gebruik van de kwalificaties door Joop.nl niet onrechtmatig is. Een aantal omstandigheden achtte het hof hierbij van belang.
Opinieblog
Engel voerde aan dat Joop.nl van de publieke omroep BNNVARA is en dat Joop.nl de kwalificaties expliciet niet mag gebruiken onder de artikelen met het kopje “nieuws”, omdat nieuws uit feiten zou moeten bestaan. Dit gaat niet op: “Het hof stelt voorop dat de vrijheid van meningsuiting van BNNVARA ook redactionele vrijheid impliceert. Ook indien het gaat om nieuws en ongeacht of BNNVARA daarbij gesubsidieerd wordt door de overheid“. Hierbij speelt mee dat Joop.nl een opinieblog is: “Joop.nl pretendeert geen objectief nieuws te brengen. Joop heeft in die zin niet dezelfde status als bijvoorbeeld de NOS. Het door Joop.nl onder de kop “nieuws” gepresenteerde nieuws is overgoten met (scherpe) meningen en waardeoordelen en die redactionele vrijheid heeft Joop.nl. Dat op Joop.nl ook bijdragen staan onder de kop “opinies” maakt niet dat daardoor hogere eisen gesteld moeten worden aan de bijdragen onder de kop “nieuws”.“.
Waardeoordelen en feitelijke basis
Net als de rechtbank vindt het hof dat de gebruikte kwalificaties waardeoordelen zijn. Hierbij wordt per waardeoordeel beoordeeld of sprake is van enige feitelijke basis:
- de term ‘viruswaanzinnige’ heeft voldoende feitelijke basis door de link met de oude naam van de stichting ‘viruswaanzin’. Voor zover het betreffende nieuwsbericht niet gaat over de stichting of de werkzaamheden die Engel in dat verband verricht kan de kwalificatie viruswaanzinnige mogelijk excessief zijn, maar gezien alle andere omstandigheden van deze zaak verbiedt het hof het gebruik daarvan niet;
- voor de term ‘corona-ontkenner’ is van belang dat tussen partijen vast staat dat die aanduiding in de media niet alleen wordt gebruikt voor mensen die letterlijk het bestaan van het corona-virus ontkennen, maar ook voor mensen die de gevolgen ervan bagatelliseren. Volgens het hof betwist Engel de de ernst en de gevolgen van het corona-virus, waardoor het gebruik van de kwalificatie corona-ontkenner gerechtvaardigd is;
- hetzelfde geldt voor de term ‘notoire anti-vaxxer’: “De term anti-vaxxer is tijdens corona opgekomen en staat voor mensen die net zoals Engel geen corona-vaccinatie willen. Dat Engel zich wel wil laten vaccineren voor andere ziektes in binnen- en buitenland staat daar los van.”;
- over de term ‘sekteleider’ zegt het hof: “Aan Engel kan worden toegegeven dat hij in feitelijke zin niet kwalificeert als sekteleider, maar Joop.nl gebruikt de kwalificatie niet als een feitelijke vaststelling, maar als een ironisch bedoelde overdrijving en provocatie. Omdat Engel, zoals hij zelf ook aangeeft, het gezicht is geworden van de protesten tegen de corona-maatregelingen en door sommige als hun held of icoon wordt gezien en in die zin als hun leider wordt beschouwd, vindt het hof de kwalificatie binnen de toonzetting van Joop.nl niet excessief.”.
Wederhoor
Engel verweet Joop.nl ook in strijd te hebben gehandeld met een ‘op haar rustende zorgvuldigheidsnorm’ door geen wederhoor toe te passen, maar ook hier vangt de dansleraar bot: “Met dit verwijt gaat Engel allereerst eraan voorbij dat wederhoor geen recht is, maar een journalistiek basisprincipe en dat schending daarvan nog geen onrechtmatig handelen oplevert. Van belang is verder dat dit in de journalistieke codes verankerde basisprincipe voornamelijk is gericht op het voorkomen van hiaten en fouten in de berichtgeving. Omdat Engel niet klaagt over de inhoud van de nieuwsberichten, maar alleen over de wijze waarop hij daarin wordt gekwalificeerd, heeft de voorzieningenrechter naar het oordeel van het hof terecht kunnen oordelen dat niet valt in te zien wat wederhoor zou hebben toegevoegd. Daarbij betrekt het hof dat wederhoor niet ertoe strekt, zoals Engel kennelijk wil, dat hij de mogelijkheid krijgt om op Joop.nl zijn standpunten toe te lichten.”.
Deelname publieke debat
Verder weegt het hof mee dat Engel een publiek figuur is en dat hij zich daarom meer moet laten welgevallen dan een gewone burger. Ook Engels eigen opstelling in het publieke debat is relevant: “De wijze waarop Engel aan het publieke debat deelneemt, door de voorzieningenrechter omschreven als confronterend en prikkelend, brengt mee dat hij rekening moet houden met even confronterende en prikkelende reacties.”
Engel had verder nog aangevoerd dat Joop.nl met de gebruikte kwalificaties een lastercampagne tegen hem voert en dat hij hierdoor schade lijdt, onder andere omdat hij bedreigingen zou ontvangen. Volgens het hof is dit niet aangetoond: “Daarbij betrekt het hof, zoals Joop.nl heeft gesteld, dat zij het laatste half jaar slechts vijf berichten over Engel heeft gepubliceerd met daarin de gewraakte kwalificaties, terwijl hij zelf dagelijks in het nieuws was. Mede gelet op de wijze waarop Engel zich in het publieke debat uit, kan niet worden aangenomen dat de bedreigingen aan zijn adres en de overige schade die hij stelt te ondervinden, het gevolg is van berichten die Joop.nl over Engel heeft gepubliceerd.’’
De conclusie van het hof is dat de gebruikte kwalificaties niet onrechtmatig zijn en dat de vorderingen van Engel nogmaals worden afgewezen.
Joop.nl werd in deze procedure bijgestaan door Jens van den Brink en Lotte Oranje.
