Op 2 september 2008 oordeelde het Gerechtshof Amsterdam dat de gebroeders I. onrechtmatig hebben gehandeld jegens het Stadsdeel Centrum van de gemeente Amsterdam en zes van haar ambtenaren door deze in een paginagroot artikel in de Telegraaf te kwalificeren als bestuurlijke afpersmaffia en te beschuldigen van een reeks strafbare feiten. Het Stadsdeel en de ambtenaren werden in deze procedure bijgestaan door Eberhard van der Laan, voormalig advocaat bij Kennedy Van der Laan en inmiddels minister Wonen, Wijken & Integratie.
Feiten
In 1999 hebben de gebroeders I. een pand gelegen aan de Spinozastraat 37 te Amsterdam gekocht. In het pand was een kamerverhuurbedrijf gevestigd met 10 kamers. De gebroeders I. zijn verwikkeld geraakt in een groot aantal (bestuurs)rechtelijke procedures, onder andere omdat (i) de bewoners meenden dat het ging om zelfstandige woonruimte, (ii) het Stadsdeel Centrum van Amsterdam meende dat er sprake was van illegaal hotelgebruik, (iii) vergunningen werden verleend en weer ingetrokken en (iv) de gebroeders I. en hun hulppersonen bewoners lastig vielen en bedreigden.
Op 27 augustus 2003 hebben de gebroeders I. aangifte gedaan van meineed, valsheid in geschrift, smaad, laster, schending ambtsgeheim, oplichting, vernieling en huisvredebreuk tegen een aantal van de betrokken ambtenaren. Drie dagen na de aangifte, op zaterdag 30 augustus 2003, verscheen in De Telegraaf een paginagroot artikel, op naam van twee journalisten. De titel luidde: “PENSION HOMMELES!” De gebroeders I. en hun twee advocaten worden uitgebreid geciteerd, ondermeer met de uitlatingen: “Stadsdeel centrum criminele organisatie” en “We zijn vogelvrij verklaard door de bestuurlijke afpersmaffia, maar nu slaan we terug“. In het artikel wordt uitgebreid ingegaan op de aangifte van strafbare feiten.
Het Stadsdeel en de ambtenaren zijn in verband met het artikel naar de rechter gestapt. De rechtbank Amsterdam besliste op 30 augustus 2006 dat het Stadsdeel en de ambtenaren door het artikel in hun eer en goede naam zijn aangetast, maar beslist dat de gebroeders I. niet onrechtmatig hebben gehandeld. Daarbij speelde een belangrijke rol dat het, aldus de rechtbank, burgers in beginsel vrij staat om hun mening kenbaar te maken omtrent het functioneren van publieke instellingen en daarbij hun ongenoegens te uiten.
Het arrest
Het Gerechtshof Amsterdam komt echter wel tot de conclusie dat het artikel onrechtmatig is jegens het Stadsdeel en “meer nog” jegens de ambtenaren. De gebroeders I. hebben geen goede feitelijke onderbouwing gegeven voor de zware kwalificaties die in het artikel worden gebruikt. Ook zijn de beschuldigingen achteraf nooit bevestigd. Het Hof overweegt daarnaast nog een aantal andere interessante punten.
Aansprakelijkheid
Het artikel is niet gepubliceerd op naam van de gebroeders I., maar van de journalisten. Toch kunnen de gebroeders I., aldus het Hof, voor de inhoud ervan aansprakelijk worden gehouden. De gebroeders I. hebben de publiciteit gezocht, de journalisten voorzien van het materiaal voor hun artikel en ongezouten hun mening gegeven over het Stadsdeel. Verder mag, zo merkt het Hof op, er van worden uitgegaan dat de gebroeders I. vóór publicatie het artikel hebben ingezien en hebben kunnen becommentariëren. De gebroeders I. hebben nooit aangegeven het met enig onderdeel van het artikel oneens te zijn.
De gebroeders I. zijn, aldus het Hof, ook aansprakelijk voor de uitlatingen van hun advocaten in het artikel. Advocaten dienen onafhankelijk te opereren, maar de gebroeders I. gelden als opdrachtgevers van de advocaten bij het meewerken aan de publicatie. Ze zullen hebben gesproken over het te volgen beleid, waaronder de strafrechtelijke aangifte en getuigenverhoren. Ook zal zijn gesproken over de mate en wijze van publiciteit die zou worden gezocht. De gebroeders I. hebben nooit betoogd dat de advocaten daarin buiten hen om zijn gegaan.
Kritiek op ambtenaren
In de rechtspraak is algemeen aanvaard dat publieke instellingen veel kritiek moeten aanvaarden. Min of meer hetzelfde geldt voor “publieke personen”, zoals politici, met name als het een publiek debat over het functioneren van dergelijke instellingen of personen betreft. Het Hof beslist, in lijn met rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat dit niet op dezelfde manier geldt voor de ambtenaren van het Stadsdeel. De zorgvuldigheid die bij publicaties over hen in acht moet worden genomen is gelijk aan die met betrekking tot werknemers van een grote organisatie. De ambtenaren bekleden namelijk geen van allen een politieke of beleidsfunctie, maar hebben een uitvoerende taak. Ze hebben ook geen van allen de publiciteit gezocht.
Anonimisering
De ambtenaren waren niet voldoende geanonimiseerd om de aantasting van de eer en goede naam weg te nemen. Ze werden in het artikel aangeduid met hun voornaam, de eerste letter van hun achternaam, hun functie en het stadsdeel waar ze werkten. Het Hof stelt vast dat ze daardoor herkenbaar waren voor een grote kring van familie, vrienden, collega’s en burgers. Sterker, het Hof oordeelt dat de weergave -met voornaam en eerste letter van de achternaam- de ernst van de beschuldigingen versterkt omdat het “in de media wordt gebruikt om criminelen van enig kaliber aan te duiden”.
Slotsom
Het Hof heeft een duidelijk signaal afgegeven dat uitvoerend ambtenaren niet vogelvrij zijn voor beschuldigingen en criminalisering in de media.
