Ulrich Haldimann en drie andere Zwitserse journalisten hebben voor het consumentenprogramma ‘Kassensturz’ een item gemaakt over verzekeringsagenten. Om het wangedrag van verzekeringsadviseurs aan de kaak te stellen is met een verborgen camera een gesprek opgenomen tussen een redacteur die zich voordeed als klant, en een verzekeringsagent. Aan het einde van de opname volgde een confrontatie met een andere redacteur die vanuit een aangrenzende kamer had meegeluisterd. De beelden werden vervolgens uitgezonden. Gezicht en stem van de agent werden in de uitzending vervormd.
De vier journalisten werden in Zwitserland strafrechtelijk veroordeeld voor het gebruik van de verborgen camera. Zij kregen boetes van tussen de 30 en 350 Zwitserse frank. De vier gingen uiteindelijk in beroep bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), omdat zij vonden dat hun veroordeling een ongeoorloofde beperking was van de door artikel 10 EVRM beschermde vrijheid van meningsuiting.
Het EHRM wees arrest (Haldimann t. Zwitserland, aanvankelijk alleen in het Frans, nu ook in het Engels) op 24 februari 2015. Het Hof benadrukt dat de vrijheid die artikel 10 EVRM journalisten biedt, in principe niet betekent dat zij in strijd mogen handelen met het strafrecht. Maar ook een beperking op de uitingsvrijheid die gebaseerd is op het strafrecht, moet voldoen aan de eisen van artikel 10 lid 2 EVRM. Die toets voert het Hof uit door een deel van de zes in het Springer arrest geformuleerde criteria langs te lopen:
- Er bestond een debat van publiek belang over de kwaliteit van dienstverlening van verzekeringsagenten, en deze reportage leverde daar een bijdrage aan. De Zwitserse rechter had erop gewezen dat de reportage dan wel ging over een kwestie van publiek belang, maar dat het geen nieuw element toevoegde aan de discussie, en de waarde daarom beperkt was. De problematiek had ook kunnen worden aangekaart op en manier die minder schadelijk was voor de verzekeringsagent, aldus de Zwitserse rechter. Op dat punt wijst het EHRM het Zwitserse Federale Hof terecht. De enige relevante vraag is of de reportage bij kon dragen aan een debat dat in de publieke belangstelling staat. Of die bijdrage vervolgens ook volledig is geleverd is niet relevant, aldus het EHRM.
- De verzekeringsagent die stiekem was gefilmd was geen publiek figuur. Hij had geen toestemming gegeven voor de opname en kon er dus redelijkerwijs vanuit gaan dat het gesprek privé was. De reportage richtte zich echter niet specifiek tegen deze verzekeringsagent. Het ging om het aan de kaak stellen van een misstand die zich voordoet in de gehele beroepsgroep. De impact was voor de bewuste agent dan ook beperkt.
- De wijze van verkrijgen van de informatie en het waarheidsgehalte ervan. Een journalist moet te goeder trouw handelen. Maar hoewel de verzekeringsagent zich misleid zal hebben gevoeld, kan de journalisten niet worden verweten dat zij opzettelijk in strijd met hun beroepsregels hebben gehandeld. Want hoewel de hoogste Zwitserse rechter het niet met hen eens was, waren zij van mening dat die regels het gebruik van een verborgen camera voor deze reportage toeliet. Volgens de Zwitserse raad voor de journalistiek is het gebruik van een verborgen camera toegestaan als de verspreiding van de beelden in het publiek belang is en de informatie niet langs andere weg verkregen had kunnen worden. De journalisten vonden dat de reportage aan die criteria voldeed. Het EHRM vindt dat de journalisten op dit punt het voordeel van de twijfel moeten krijgen, zodat zij dus te goeder trouw waren. De reportage is bovendien waarheidsgetrouw. Dat het, zoals de Zwitserse regering had aangevoerd, interessanter was geweest de ernst van het probleem te belichten, in plaats van de aard daarvan, doet daar niets aan af, aldus het EHRM.
- Het publiek heeft zelf een mening kunnen vormen over de kwaliteit van het advies van de agent. Wat betreft de vorm van de publicatie en de gevolgen ervan oordeelt het hof dat bepalend is dat zijn gezicht is geblurd en zijn stem is vervormd en alleen de kleur van zijn haar zichtbaar was. Zijn kleren, voor zover zichtbaar, waren bovendien niet onderscheidend. Ook zijn de opnames niet gemaakt in een ruimte waar de verzekeringsagent vaker kwam.
Gezien de omstandigheden weegt het belang bij bescherming van het privéleven van de agent niet zwaarder dan het publiek belang bij informatie over wantoestanden bij verzekeringsagenten. En hoewel de strafmaat laag was, is het enkele feit dat de journalisten strafrechtelijk zijn veroordeeld al een chilling effect. De journalisten hadden volgens het EHRM dus niet veroordeeld mogen worden en er is daarom sprake van een schending van artikel 10 EVRM.
Dit arrest geeft geen duidelijke richtlijnen van het EHRM over wanneer het gebruik van een verborgen camera is toegestaan. Wat wel duidelijk is, is dat de vraag of de journalisten bij hun keuze voor dit vergaande middel te goeder trouw hebben gehandeld, voor het EHRM essentieel is.
