Brigitte Heinisch werkt in Berlijn als geriatrisch verpleegster voor zorginstantie Vivantes die grotendeels in handen van de overheid is. Heinisch en haar collega’s beklagen zich regelmatig over een te hoge werkdruk vanwege personeelstekort. Zij kunnen niet de benodigde zorg leveren en ook de documentatie van de zorg is niet goed op orde. Dat stelt ook de medische inspectie herhaaldelijk vast, maar die beschouwt de situatie niet als alarmerend.
Heinisch raakt overwerkt en haar advocaat schrijft het bestuur van Vivantes een boze brief waarin hij verbetering van de situatie voor patiënten en werknemers eist. Het bestuur wijst de beschuldigingen van de hand. Dan doet Heinisch strafrechtelijke aangifte bij de politie van fraude. Zij stelt dat de zorginstantie willens en wetens niet de zorg levert waar patiënten wel voor betalen. De zaak wordt kort daarop – in januari 2005 – door het openbaar ministerie geseponeerd.
Vanwege haar ziekte wordt Heinisch per 31 maart 2005 ontslagen. Gesteund door de vakbond ageert Heinisch publiekelijk tegen haar ontslag en er wordt een pamflet verspreid waarin ook de strafrechtelijke aangifte van Heinisch wordt genoemd. Pas na lezing van dat pamflet komt de zorginstantie erachter dat Heinisch aangifte heeft gedaan. Daarover is Vivantes zo ontstemd dat Heinisch op staande voet wordt ontslagen. Heinisch vecht dat ontslag aan bij de rechter. De rechter in eerste aanleg stelt haar in het gelijk en oordeelt dat het ontslag in strijd is met Heinisch’ recht op vrijheid van meningsuiting. Maar hogere rechtbanken beslissen uiteindelijk in het voordeel van de werkgever: de aangifte wordt beschouwd als een onoverkomelijke vertrouwensbreuk en dus als een “dringende reden” waardoor een ontslag op staande voet gerechtvaardigd is.
Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) oordeelt anders. Heinisch moet worden gezien als een klokkenluider. Het Hof overweegt dat het publiek er groot belang bij heeft te worden geïnformeerd over de tekortkomingen in de ouderenzorg. Heinisch heeft – onder meer met haar aangifte – deze problematiek onder de aandacht willen brengen en het Hof gaat ervan uit dat zij te goeder trouw heeft gehandeld. Het opleggen van de zwaarst denkbare sanctie – ontslag op staande voet – acht het Hof daarom buitenproportioneel. Het Hof wijst in dit verband ook nog op het “chilling effect” dat deze zware sanctie kan hebben op Heinisch collega’s en anderen werkzaam in de zorg. Als gevolg van het ontslag zouden anderen kunnen worden ontmoedigd om misstanden in de zorg aan de kaak te stellen. Dit leidt tot het oordeel van het EHRM dat Heinisch’ recht op vrijheid van meningsuiting (artikel 10 EVRM) is geschonden.
Brigitte Heinisch heeft door haar strijd in Duitsland bekendheid gekregen. Zij heeft over haar ervaringen een boek geschreven. In Duitsland liep nog een rechtszaak tegen Vivantes die zij in mei van dit jaar heeft geschikt voor € 90.000 en een goed getuigschrift.
