Eind januari 2013 bracht de “High Level Group on Media Freedom and Pluralism” – een groepje van vier Europese media-experts, waaronder een drietal hoogleraren – een rapport uit aan de Europese Commissie. De opdracht aan deze commissie was “to provide a set of recommendations for the respect, the protection, the support and the promotion of pluralism and freedom of the media in Europe“.
Het rapport heeft nogal wat stof doen opwaaien omdat de commissie met wel erg rigoreuze voorstellen kwam, die op het eerste gezicht niet bepaald het pluralisme en de vrijheid van de media leken te beschermen.
Zo luidde een van de aanbevelingen: “All EU countries should have independent media councils with a politically and culturally balanced and socially diverse membership. Nominations to them should be transparent, with built‐in checks and balances. Such bodies would have competences to investigate complaints, much like a media ombudsman, but would also check that media organisations have published a code of conduct and have revealed ownership details, declarations of conflicts of interest, etc. Media councils should have real enforcement powers, such as the imposition of fines, orders for printed or broadcast apologies, or removal of journalistic status. The national media councils should follow a set of European‐wide standards and be monitored by the Commission to ensure that they comply with European values.”
Media moeten dus buiten de rechter om boetes kunnen worden opgelegd. Een plan dat ook de Commissie Leveson opperde in Engeland, in reactie op het phone hacking schandaal van News of the World. Op dat voorstel is veel kritiek gekomen, onder andere van premier Cameron.
Deze “High Level Group” adviseert ook dat journalisten hun “journalistieke status” moet kunnen worden ontnomen. Dat is opmerkelijk, want hoe kun je een status ontnemen die eigenlijk niet bestaat? Het Hof van Justitie heeft in het Satamedia arrest (in de context van de privacyrichtlijn) bepaald dat journalistiek gelijk staat aan de bekendmaking aan het publiek van informatie, meningen of ideeën. Kortom, of iemand journalistiek bedrijft hangt af van de omstandigheden. Journalistiek bedrijven is niet voorbehouden aan mensen met een “formele status” als journalist. In Nederland heeft de Hoge Raad in het Hemelrijk arrest bevestigd dat iedereen die zich tot een breed publiek richt en mede in het algemeen belang handelt als journalist kan worden aangemerkt. De vraag of dat professioneel gebeurt is daarbij niet van belang.
Ook opmerkelijk is dat in het advies wordt voorgesteld dat media die door de rechter wordt veroordeeld tot rectificatie ook publiekelijk excuses moeten maken. Daarbij gaan de hooglerarenj voorbij aan vaste jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) waaruit volgt dat het in strijd is met de uitingsvrijheid om iemand een mening (inclusief excuses) op te dringen.
In antwoord op kamervragen heeft de staatssecretaris van OC&W laten weten de kritiek op het rapport te delen. In de brief staat onder meer: “Bovenal zal het kabinet er voor waken dat de Europese Unie zich geen rol toemeet die ook maar enige discussie kan opleveren over het niveau van bescherming van de vrijheid van meningsuiting, zoals deze is vastgelegd in artikel 10 EVRM, artikel 11 EU-Grondrechtenhandvest en artikel 7 van onze Grondwet. Ter illustratie noem ik de aanbeveling5 uit het rapport dat toezichthouders (de High Level Group spreekt over ‘media councils’) boetes moeten kunnen opleggen aan media/journalisten of iemand zijn journalistieke status moeten kunnen ontnemen. Ik kan mij in die aanbeveling niet vinden.
In Nederland kennen we twee routes voor beoordeling van de journalistiek. De eerste is een vorm van zelfregulering door middel van de Raad voor de Journalistiek. De tweede route voert een klagende partij naar de rechter. Die kan in voorkomende gevallen een onafhankelijk oordeel vellen en een passende sanctie opleggen. Geen van beide routes kent het ontnemen van de journalistieke status als een sanctiemogelijkheid: de journalistiek is een vrij beroep en dat moet vooral zo blijven.”
Bad cases make bad law. Het is te hopen dat schandalen als die met News of the World niet leiden tot wetgeving die leidt tot het afbrokkelen van de persvrijheid.
