De commerciële waarde van graffiti-kunst in de openbare ruimte was al duidelijk sinds het begin van deze kunstvorm. In de jaren ’80 werden bijvoorbeeld werken van Keith Haring in de metro van New York integraal uit de muur verwijderd. Hetzelfde gebeurde de afgelopen jaren met werken van Banksy, die vervolgens voor honderdduizenden euro’s werden verkocht.
Graffiti-werken worden ook indirect geëxploiteerd zonder toestemming van hun makers. Dat blijkt duidelijk uit een tweetal recente Amerikaanse zaken waarin de auteur van het graffiti-werk opkomt tegen het prominente gebruik van haar c.q. zijn werk in reclames. De eerste zaak draait om werken van Ahol Sniffs Glue (Ahol voor intimi) uit Miami.
In veel van de werken van Ahol komen gestileerde slaperige ogen voor (zoals de afbeelding hierboven). Één werk bestaat volledig uit deze ogen in verschillende tinten blauw en zwart en beslaat een grote muur in Miami. Het Amerikaanse kledingmerk American Eagle gebruikte dit werk in haar reclamecampagne, onder meer door een in American Eagle gekleed model met een spuitbus te laten poseren voor het werk:
American Eagle, bron
Ahol raakte op de hoogte van dit gebruik (en ook het gebruik van andere werken door American Eagle) en startte een rechtszaak tegen American Eagle op basis van zijn auteursrecht op de werken. Ahol stelt dat American Eagle geen toestemming gevraagd voor het gebruik van zijn werk en dat er daarom sprake is van “blatant, unlawful and pervasive infringement of [Ahol]’s artwork” (pdf alert).
Ook graffiti-artieste Maya Hayuk kwam recent op tegen het (gestelde) gebruik zonder haar kennis of toestemming van haar werk Chem Trails 2013-2014, een grote, kleurrijke muurschildering in New York. Het werk werd volgens Hayuk gebruikt door de platenmaatschappij van zangeres Sara Bareilles in een promotiecampagne voor een nieuw album:
Music Marketing Tools, bron
Ook zou kledingmerk Coach in een reclamecampagne het werk van Hayuk zonder haar toestemming hebben gebruikt. Volgens NY Daily News claimt Hayuk in beide rechtszaken tenminste $ 150.000 aan schadevergoeding.
Vanuit Nederlands perspectief is duidelijk dat beide werken (en meer in het algemeen de meeste graffiti-werken) bescherming genieten onder het auteursrecht. Het enkele feit dat een graffiti-werk in de openbare ruimte is gemaakt, betekent niet dat de maker daarmee zijn auteursrecht heeft opgegeven. Hij kan zich in beginsel dan ook gewoon verzetten tegen het ongeautoriseerde gebruik van zijn werk voor (bijvoorbeeld) reclamecampagnes.
Één mogelijke uitzondering op dit beginsel is de beperking op het auteursrecht van artikel 18 Auteurswet. Dit artikel ziet specifiek op werk dat “is gemaakt om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst”. Er valt over te twisten of graffiti hieronder valt (het is immers de aard van graffiti-werken dat ze op enig moment worden overgespoten door nieuwe pieces), maar als de rechter vindt dat dit wel zo is dan kan de maker zich niet verzetten tegen “de verveelvoudiging of openbaarmaking van afbeeldingen van het werk zoals het zich aldaar bevindt”. Dat is een strenge eis, die bijvoorbeeld niet toelaat dat de bedoelde afbeelding wordt bewerkt of dat de afbeelding uitsluitend het werk toont (er moet wat context, zoals bijvoorbeeld omgeving, te zien zijn). In de gevallen hierboven lijkt niet voldaan te zijn aan deze eis en zou er – naar Nederlands recht – dan in beginsel ook sprake zijn van auteursrechtinbreuk.
Nederland kent een levendige graffiti-cultuur, denk bijvoorbeeld aan de alomtegenwoordige SAME) dus wie weet staan er binnenkort ook hier graffiti-artiesten voor de rechter (als eisende partij!).
