In Eon tegen Frankrijk oordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM; uitspraak alleen in het Frans) dat de uitlating “Casse toi, pov’ con” tegen toenmalig president Sarkozy een toegestane uiting was. Het zinnetje vertaalt zich misschien het best als “lazer op, trieste eikel”. In dit arrest bevestigt het Europese Hof het recht op satire en wordt benadrukt dat ook het recht van burgers om deel te nemen aan een politiek debat ruime bescherming verdient.
Hervé Eon is een Franse activist. In 2008, zwaaide Eon met een bord met de bewuste tekst naar de president. Eon werd meteen gearresteerd, en later aangeklaagd voor belediging van mr. le Président. Waarom precies dit zinnetje? Omdat eerder breed was uitgemeten in de pers dat Sarkozy ditzelfde zinnetje had gebruikt toen een boer hem een hand weigerde te geven tijdens een landbouwcongres. Na dat voorval kreeg dit zinnetje in Frankrijk een bepaalde status, zo blijkt bijvoorbeeld uit dit akkefietje over de belastingvlucht van LVMH topman Arnault.
In twee instanties werd Eon in Frankrijk veroordeeld voor belediging van het staatshoofd. Vanwege de (volgens de Franse overheid) zwakte van zijn zaak werd hem vervolgens gefinancierde rechtshulp ontzegd. Eon stapte daarop naar het Europese Hof in Straatsburg.
Het EHRM nam als uitgangspunt dat “Casse toi, pov’ con” inderdaad beledigend was voor Sarkozy. Het Hof stelt verder vast dat de persvrijheid niet in het geding was omdat Hervé een activist is en geen journalist. De vraag is dan echter wel of de beperking van zijn uitingsvrijheid opweegt tegen “les intérêts de la libre discussion de questions d’intérêt général dans le contexte de la présente espèce“, ofwel of de beperking op de uitingsvrijheid opweegt tegen “de belangen van een vrij debat over kwesties die in de algemene belangstelling staan“. Kortom, de persvrijheid is weliswaar niet in het geding, maar de uitingsvrijheid beschermt ook publieke discussies die buiten de pers plaatsvinden.
Verder is van belang dat de president niet privé werd aangevallen. Het betrof kritiek op zijn politieke functioneren. En “les limites de la critique admissible sont plus larges à l’égard d’un homme politique, visé en cette qualité, que d’un simple particulier : à la différence du second, le premier s’expose inévitablement et consciemment à un contrôle attentif de ses faits et gestes tant par les journalistes que par la masse des citoyens ; il doit, par conséquent, montrer une plus grande tolérance.” Een politicus stelt zich – anders dan een gewone burger – willens en wetens bloot aan publieke kritiek en dient te accepteren dat zijn handelingen zowel door journalisten als door gewone burgers nauwlettend worden gevolgd en bekritiseerd.
Het Hof wijst er verder op dat Sarkozy het zinnetje zelf heeft gebruikt en het door de media vele malen is herhaald, vaak op een humoristische manier. Eon koos door het gebruik van dit zinnetje voor een satirische vorm van kritiek op Sarkozy. En, zo benadrukt het EHRM, satire is een vorm van artistieke expressie en sociaal commentaar, die, door zijn inherente overdrijving en vervorming van de werkelijkheid, bedoeld is om te provoceren en om opschudding te veroorzaken. Daarom moet iedere beperking van die vrijheid van een artiest – of van wie dan ook – met de grootste mogelijke zorgvuldigheid worden beoordeeld.
De strafrechtelijke sancties die zijn opgelegd aan Eon kunnen een ‘chilling effect’ hebben en tot gevolg hebben dat anderen ervan worden weerhouden om op een satirische manier kritiek te uiten over maatschappelijke onderwerpen.
Eon wordt in het gelijk gesteld: de inperking van het recht op satire van Eon door de Franse rechters was niet noodzakelijk in een democratische samenleving en voldoet dus niet aan de eis van artikel 10 lid 2 EVRM.
