Vandaag (1 december) is vonnis gewezen in het tweede kort geding over de film ‘de Heineken ontvoering’. Het vonnis is hier te vinden. Deze procedure was tegen producent IDTV aangespannen door Heineken ontvoerders Meijer en Boellaard. In het eerdere kort geding dat Willem Holleeder tegen IDTV had aangespannen wees de rechter de vorderingen Holleeder af. Deze uitspraak was voor twee andere Heinekenontvoerders, Meijer en Boellaard, geen reden om af te zien van een eigen gang naar de rechter.
Zoals bekend volgt de film in grote lijnen de feiten van de ontvoering uit 1983 van Alfred Heineken en zijn chauffeur Ab Doderer. Het is echter een speelfilm, dus de film bevat ook veel fictieve elementen, waaronder fictieve karakters en verhaallijnen. De ontvoerders klagen erover dat hun rollen worden gespeeld door acteurs die op hen lijken en zich gelijk kleden, en met gebruikmaking van hun echte naam. Doordat de film wel een algemene disclaimer heeft, maar daarin niet precies wordt aangegeven welke scenes nou feit en welke fictie zijn, zou IDTV onrechtmatig handelen. Meijer en Boellaard richtten hun pijlen in het bijzonder op drie scenes waarin geweld en wapens werden gebruikt. De scene waarin door een van de ontvoerders geschoten wordt op een taxi, scenes waarin wapens worden gebruikt en de scene waarin de suggestie wordt gewekt dat Frans Meijer zijn vriendin een blauw oog zou hebben geslagen.
Meijer en Boellaard eisen geen verbod op de film, maar een uitgebreidere en gespecificeerde disclaimer, waarin staat dat de genoemde scenes verzinsels zijn, en paginagrote publicatie van die disclaimer in een aantal kranten.
De rechter zet eerst het juridische kader uiteen.
4.2. (..) “Toewijzing van de vordering zou een een inperking inhouden van het aan IDTV toekomende recht van vrijheid van meningsuiting, zoals neergelegd in art 10 EVRM. (..) In dit geval weegt daarbij zwaar dat het een maker van een film over een historische gebeurtenis vrij staat – gezien de vrijheid van artistieke expressie – om gebruik te maken van fictieve elementen. (..) De vrijheid van de filmmaker kan echter worden beperkt indien sprake is van zwaarwegende belangen van diegenen die bij die historische gebeurtenis betrokken zijn geweest, met name het belang dat zij niet ten onrechte in verband wensen te worden gebracht met fictieve elementen die (reputatie)schade voor hen opleveren. De vraag die derhalve voorligt is of sprake is van dergelijke belangen van Boellaard en Meijer en of die in dit geval zwaarder wegen dan de vrijheid van meningsuiting van IDTV.”
De rechter wijst op het ‘chilling effect’ als betrokkenen teveel grip zouden krijgen op de verfilming van een historische gebeurtenis.
4.3. (..) “De voorzieningenrechter is hierover allereerst van oordeel dat, zoals IDTV ook heeft aangevoerd, in dit geval geen sprake is van één waarheid. De film gaat over een gebeurtenis van bijna 30 jaar geleden, waarbij op verschillende momenten verschillende mensen bij betrokken zijn geweest. Derhalve kan niet zonder meer worden uitgegaan van de door Boellaard en Meijer aangebrachte scheiding tussen feiten en fictie. (..) Bovendien zou dit (red: gedetailleerde disclaimer) kunnen leiden tot een “chilling effect”, in die zin dat meerdere betrokken hun “eigen” disclaimer gaan eisen. Op die wijze zouden betrokkenen bij een historische gebeurtenis een te grote grip kunnen krijgen op het maken en samenstellen van speelfilms”
Vervolgens gaat de rechter in op de drie passages in de film die expliciet als fictie bestempeld moeten worden. Bij alle drie de passages is de Voorzieningenrechter van oordeel dat fictieve elementen het toewijzen van de vorderingen niet rechtvaardigt. “Ook hier kan in het licht van alle feiten en omstandigheden worden gezegd dat het fictieve element niet zo ver van de werkelijkheid afstaat dat de belangen van Boellaard en Meijer op een ernstige wijze worden aangetast.”
Over het blauwe oog oordeelt de rechter dat dit fictieve element (zonder af te doen aan de ernst daarvan) “gezien de andere gewelddadigheden in de film die op het conto van de ontvoerders worden geschreven en waartegen Meijer geen bezwaar heeft gemaakt, niet zo bijzonder is dat het een geheel ander licht op de persoon van Frans werpt. Het fictieve element tast zijn reputatie niet verder aan.”
De rechter vindt wel dat de disclaimer redelijk kort in beeld is en dat dat ertoe kan leiden dat het gemiddelde publiek de boodschap niet meteen oppikt. Dat is echter geen reden tot toewijzing van de vorderingen. Ten eerste omdat het publiek zich er bewust van is dat het gaat om een speelfilm en niet om een documentaire. Verder is van belang dat in de media al uitvoerig is belicht dat de film een mengeling van feit en fictie bevat. IDTV heeft ook al toegezegd de disclaimer op de dvd langer in beeld te laten, zodat voor de toekomst voldoende is gewaarborgd dat het publiek daar kennis van neemt. Een gebod om ook de disclaimer in de bisocoopversie langer te tonen zou disproportioneel zijn gezien de kosten en de moeilijke praktische uitvoerbaarheid daarvan.
De rechter wijst de vorderingen van Meijer en Boellaard af.
Hier, hier en hier enkele media-berichten over de uitspraak.
IDTV werd in deze procedure bijgestaan door Jens van den Brink.
