Een fotograaf vraagt het Ministerie van Justitie toestemming tot het maken van foto’s en videobeelden in detentiecentra waar vreemdelingen worden vastgehouden. De beelden zijn bedoeld voor een reportage voor Vrij Nederland, en voor eventuele andere geïnteresseerde media. Het Ministerie weigert toegang. De journalist meent dat dit een ontoelaatbare beperking is van de vrije nieuwsgaring, die wordt beschermd door artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en start een kort geding tegen de Nederlandse Staat om toegang te eisen.
Op de zitting besluit de rechter partijen meer tijd voor overleg te geven. Dan gaat het ministerie alsnog akkoord, maar wel onder voorwaarden. Zo eist het ministerie een check op feitelijke onjuistheden. Dat geldt ook voor het beeldmateriaal (zonder te verduidelijken hoe beeldmateriaal feitelijk onjuist kan zijn). Ook mag het ministerie een check doen op ‘de correcte context’. Al met al lijken de eisen zo breed te zijn dat het ministerie in feite een soort veto krijgt. De journalist eist toegang zonder de beperkende voorwaarden en handhaaft dus zijn vordering.
De voorzieningenrechter wijst de vordering af. De rechter oordeelt dat de vrijheid van nieuwsgaring geen ongeclausuleerd recht omvat op toegang tot penitentiaire inrichtingen. De Staat mag daar regels aan verbinden, bijvoorbeeld om de rust en veiligheid binnen de inrichtingen, en de privacy van bewoners en medewerkers te waarborgen.
Tot zover geen speld tussen te krijgen naar mijn mening.
Maar dan volgt een wel heel beperkte opvatting van vrije nieuwsgaring. Volgens de rechter zou “uit het oogpunt van de ratio van artikel 10 EVRM … voor een succesvol beroep op het recht van vrije nieuwsgaring sprake [dienen] te zijn van een publiek of maatschappelijk belang dat wordt gediend met de publicatie van de beelden. De Staat heeft niet betwist dat een dergelijk belang bestaat met betrekking tot de gewenste reportage in Vrij Nederland. Of dat ook zo is bij mogelijke toekomstige publicaties zal per geval moeten worden beoordeeld. Dat de Staat daarom niet bereid is [eiser] op voorhand elke verdere verspreiding van beeldmateriaal toe te staan, levert dan ook geen schending op van artikel 10 EVRM en soortgelijke bepalingen die het recht op vrije nieuwsgaring waarborgen.”
Dat de overheid alleen verplicht zou zijn mee te werken aan vrije nieuwsgaring als van te voren vast staat dat het nieuws of de beelden vervolgens gebruikt gaan worden voor publicaties van publiek belang lijkt mij onjuist, en volgt ook niet uit het Társásag-arrest waarnaar wordt verwezen. Ook stelt de rechter naar mijn mening ten onrechte dat alleen een succesvol beroep op vrije nieuwsgaring zou kunnen worden gedaan voor kwesties van publiek of maatschappelijk belang.
De voorzieningenrechter concludeert bovendien ten onrechte dat het wel meevalt met de eisen van het ministerie, omdat het ministerie zich alleen het recht voorbehoud op een controle op feitelijke onjuistheden. Immers, ook het beeldmateriaal moet worden goedgekeurd, en het ministerie eist ook een veto op de strekking en context van de publicatie. Dat heeft met een feitencheck niets te maken.
Natuurlijk brengt vrije nieuwsgaring geen ongeclausuleerde toegang met zich mee tot detentiecentra. Maar de eisen die het Ministerie oplegt lijken mij wel degelijk disproportioneel, en een misbruik van het monopolie op toegang.
Eerder vielen zaken voor het EHRM en de Britse rechter op het recht op interviews met gedetineerden uit in het voordeel van de journalist.
Update: De journalist heeft hoger beroep ingesteld, met ondersteuning van het Persvrijheidsfonds.
