Gisteren werd vanuit de Nederlandse internetgemeenschap een brandbrief gestuurd aan de Minister van Justitie om te protesteren tegen de overheidscensuur die gepaard gaat met het het wetsvoorstel computercriminaliteit. Dat voorstel bevat een aantal eigenaardigheden, waarvan met name de bevoegheid die het OM krijgt om eigenhandig websites down te halen veel aandacht heeft gehad. De bekende ‘censuurknop’. We schreven daar eerder al over op Media Report. Het is te hopen dat politici en wetgevingsambtenaren deze brief serieus nemen.
Een onderbelicht kwaad in het wetsontwerp is naar mijn mening het nieuwe verbod op het opnemen van gesprekken. Op dit moment is het opnemen van een gesprek waar je zelf niet aan deelneemt strafbaar. Als je wel deelneemt aan het gesprek, ben je niet strafbaar als je dat gesprek opneemt. Ook niet als je geen toestemming vraagt voor de opname. Het wetsontwerp wil dit veranderen. Het enkele opnemen van een gesprek, ook als je daaraan zelf deelneemt, zonder toestemming van de gesprekspartner, wordt strafbaar. Ook als je vervolgens niets met die opname doet.
Dat betekent dat het voor journalisten veel lastiger wordt correct te citeren. De Nederlandse rechtspraak eist dat media die iemand tussen aanhalingstekens citeren, de woorden van de geïnterviewde ook exact weergeven. Dat kan eigenlijk alleen als je het gesprek opneemt. Maar, zou je zeggen, voor zo’n opname moet je als verantwoord journalist toch gewoon toestemming vragen? Normaliter wel ja. Maar als het er echt om gaat, is daar vaak geen gelegenheid voor. Of je weet zeker dat vragen om toestemming betekent dat de ander de hoorn op de haak gooit. Er kunnen goede redenen bestaan voor een journalist die nieuws wil brengen, een gesprek op te nemen zonder dat te vermelden. Zo’n vreselijke inbreuk op de persoonlijke levenssfeer is dat naar mijn mening ook niet, zeker zolang het gesprek niet openbaar wordt gemaakt.
De Nederlandse rechter dwingt journalisten in feite ook tot het maken van een opname. Want quotes moeten niet alleen precies kloppen. De bewijslast dàt het precies klopt ligt volgens de rechtspraak ook bij de media.
Maar, zal de wetgever zeggen. Het afluisteren of opnemen is alleen strafbaar als het ook wederrechtelijk is. In de memorie van toelichting staat geruststellend dat dat bijvoorbeeld speelt ‘in het uitzonderlijke geval dit noodzakelijk is om misstanden aan de kaak te stellen en dit belang zwaarder weegt dan de belangen die gemoeid zijn met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de deelnemers aan de communicatie‘. Kortom, journalisten hoeven zich nergens zorgen over te maken, zo lijkt ook te volgen uit de kop boven een opiniestuk hierover op het NRC Handelsblad blog. Dat is naar mijn mening onjuist.
Probleem is dat correct citeren niet alleen belangrijk is als een journalist een misstand op het spoor is. De toelichting heeft het ook nog eens over ‘het uitzonderlijke geval’ dat dit speelt. De lat wordt dus heel hoog gelegd. Correct citeren is altijd belangrijk, ook als je gewoon iemand een reactie vraagt bijvoorbeeld. Dit wordt mooi geïllustreerd door de bekendste (inmiddels alweer vrij oude) uitspraak op dit gebied. De zaak Huibregtsen/Volkskrant. In 1998 werd Willem Alexander benoemd tot IOC lid. Dat tot woede van NOC voorzitter Huibregtsen, die ook naar de post had gesolliciteerd. Huibregtsen werd in de Volkskrant geciteerd met de uitlatingen dat Willem Alexander een judas was, aantoonbaar een saboteur en dat hij diens lafheid betreurde.
Dat heb ik nooit gezegd, stelde Huibregtsen, die een procedure aanspande tegen de krant. De zaak werd afgedaan op de krabbels die de journalist tijdens het gesprek achter op een bankafschrift had gezet, en als bewijs van de citaten werd overgelegd. Volgens de rechtbank volgde uit deze krabbels wel dat Huibregtsen bijvoorbeeld het woord ‘judas’ had gebruikt, maar niet dat hij met zoveel woorden gezegd had dat de kroonprins aantoonbaar een saboteur was. De Volkskrant verloor de zaak omdat het citaat volgens de rechter niet één op één klopte. Als het gesprek zou zijn opgenomen, was het waarschijnlijk nooit tot een rechtszaak gekomen.
Journalisten die opnemen zonder toestemming zijn misschien journalistiek niet 100% netjes bezig. Ze kunnen daardoor echter wel precies citeren, waardoor het nieuws zorgvuldiger wordt. Als het aan de overheid ligt zouden citaten in de toekomst wel eens een stuk minder nauwkeurig kunnen worden.
