Eind vorige maand heeft de rechtbank Amsterdam een interessante uitspraak gewezen over online beeldarchieven en de vrijheid van meningsuiting. Het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) – dat 3000 archieven beheert over (internationale) arbeidsverhoudingen – had voor het project socialhistory.org een deel van haar collectie zonder toestemming van de fotografen online gezet. Een van de fotografen in kwestie eiste hiervoor alsnog een vergoeding, die het IISG niet kon/wilde betalen. De rechtbank moest tussenbeide komen en oordeelde dat het IISG te ver was gegaan. Wel wees de rechtbank een schadevergoeding (voorlopig) af.
IISG beheert 300 foto’s van de betreffende fotograaf en had een deel hiervan sinds 2008 online beschikbaar gesteld. Het betrof afbeeldingen in lage resolutie, op klein formaat en in lage kwaliteit, met naam- en bronvermelding. Bezoekers werden gewaarschuwd voor eventuele rechten van de oorspronkelijke auteur.
De rechtbank bevestigde dat IISG deze foto’s op grond van artikel 15h Auteurswet digitaal beschikbaar mocht stellen, maar dan wel alleen binnen een gesloten netwerk.
De vraag was of IISG op grond van de vrijheid van meningsuiting (10 EVRM) onder deze omstandigheden de afbeeldingen ook online ter beschikking mocht stellen. Het IISG vond uiteraard van wel en wees op de belangrijke sociale en culturele functie van een dergelijk beeldarchief en het belang om dit online te ontsluiten. Bovendien waren de afbeeldingen slechts in klein formaat online gezet met naamsvermelding, waardoor sprake zou zijn van een quasi-beeldcitaat (d.w.z. zonder toestemming maar met bronvermelding op proportionele wijze citeren van een beschermd werk, zie artikel 15a Auteurswet). IISG had verder geen winstoogmerk en bood onderzoekers de mogelijkheid een kopie te bestellen voor een redelijke vergoeding (wat ook 1 keer was gebeurd op verzoek van een UvA-wetenschapper). Voor het geval een fotograaf bezwaar zou maken bood IISG een notice and takedown procedure, zodat foto’s op verzoek van de rechthebbende alsnog offline zouden worden gehaald.
Kortom, het IISG lijkt te hebben geprobeerd een balans te vinden tussen de rechten van de fotografen en haar maatschappelijke taak om haar beeldarchief voor een breed publiek online beschikbaar te stellen (zonder voor iedere foto apart toestemming te vragen).
De rechtbank stelt onder verwijzing van het Britt Dekker-arrest voorop dat het auteursrecht (eigendomsrecht) en de vrijheid van meningsuiting twee gelijke rechten zijn en daarom een belangenafweging moet plaatsvinden (zie ook EHRM Asby/Donald). De rechters oordelen dan dat IISG onvoldoende had aangevoerd om haar belang in dit geval te laten prevaleren:
“[degene die zich op de informatievrijheid beroept] zal al dan ook concrete op het individuele geval toegesneden belangen hebben aan te voeren die zodanig klemmend zijn dat zij rechtvaardigen dat de belangen van de auteursrechthebbende bij handhaving van zijn recht daaraan ondergeschikt wordt gemaakt (zie ook HR 3 april 2015, ECLI:NL:HR:2015:841 r.o. 5.2.5). Zodanige op het concrete geval toegesneden belangen zijn door het IISG echter niet aangevoerd, zodat aan een afweging van die belangen niet kan worden toegekomen.”
Waar het criterium ‘zodanig klemmend’ vandaan komt is niet helemaal duidelijk. De Hoge Raad stelt deze eis in ieder geval niet. De toets impliceert bovendien een bepaalde mate van voorrang van het auteursrecht die mogelijk niet in lijn is met het EVRM. De rechtbank legt ook niet uit wat er precies schortte aan IISG’s belang. Dat had misschien wel voor de hand gelegen, nu ISSG wel degelijk uitgebreid had gemotiveerd dat dit de enige manier is om een online beeldarchief voor een breed publiek toegankelijk te maken.
De rechtbank hechtte veel waarde aan het feit dat er een wettelijke beperking bestaat op het auteursrecht voor het digitaal ontsluiten binnen een besloten netwerk (artikel 15h), die expliciet niet van toepassing is op het internet.
Wat hier ook van zij, IISG trekt aan het kortste eind, maar krijgt wel de sympathie van de rechters wat betreft de gevorderde schadevergoeding. De rechtbank oordeelt dat de hoogte van de schade niet kan worden vastgesteld en wijst deze vordering af.
Meer weten? Zie pf.nl voor een interview met de fotograaf.
