Een bespreking van het arrest van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens op 14 juni 2006 (nr. 71111/01, Hachette/Frankrijk)
Het Franse blad Paris-Match publiceerde in 1998 een foto van de vermoorde prefect Claude Erignac. De Franse rechter veroordeelde het blad tot plaatsing van een naschrift. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (“het Hof”) acht de veroordeling niet in strijd met de vrijheid van meningsuiting, en geeft daarmee een opvallend signaal af voor de media.
Feiten
Op 19 februari 1998 publiceerde Paris-Match een artikel over de moord op de Corsicaanse prefect Claude Erignac met de titel “La République assassinée”. Als illustratie bij het artikel was een foto afgebeeld van de vermoorde prefect, met als commentaar: “Sur ce trottoir d’Ajaccio, vendredi 6 février à 21 h 15, Claude Erignac, préfet de Corse, a écrit de son sang une page tragique de notre histoire.” (Op dit troittoir van Ajaccio, heeft Claude Erignac, prefect van Corsica, op vrijdag 6 februari om 21.15 uur met zijn bloed een tragische bladzijde van onze geschiedenis geschreven.) De nabestaanden van Erignac stapten naar de Franse rechter. Die veroordeelde de uitgever van Paris-Match in alle instanties tot publicatie van een naschrift. Het blad moest aan de lezers meedelen dat de foto zonder toestemming van de nabestaanden is geplaatst, die de publicatie als een inbreuk op hun privé-leven beschouwden.
Oordeel van het EHRM
Het Hof komt tot de conclusie dat de maatregel die de Franse rechter heeft opgelegd niet in strijd is met artikel 10 van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (EVRM), dat de vrijheid van meningsuiting beschermt. Volgens dit artikel zijn beperkingen op de vrijheid van meningsuiting alleen toegestaan als ze zijn voorzien bij de wet, een gerechtvaardigd doel beschermen en noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. Aan de eerste twee vereisten wordt zonder al te veel moeite voldaan. De maatregel is gebaseerd op een bepaling uit de Franse wet en had tot doel de bescherming van het privé-leven van anderen.
Het Hof komt ook tot de conclusie dat de beperking noodzakelijk was in een democratische samenleving. Paris-Match had terughoudend moeten zijn bij de publicatie, gezien de gewelddadige en voor de nabestaanden traumatische omstandigheden van de moord. Bovendien hadden de nabestaanden aangegeven bezwaar te hebben tegen publicatie van de foto. De publicatie in grote oplage heeft, zo oordeelt het Hof, het leed van de nabestaanden verergerd en daarmee hun privé-leven aangetast.
Het Hof vindt het opgelegde naschrift en de beperkende werking die er van uitgaat acceptabel. De Franse rechters hebben gekozen voor de minst vergaande sanctie en hebben bijvoorbeeld geen inbeslagname van alle beschikbare exemplaren van het blad bevolen, zoals de nabestaanden hadden gevorderd. Ook hadden de Franse rechters voldoende geprobeerd de redactionele vrijheid van Paris-Match te respecteren, die wordt gekarakteriseerd door een keuze voor shockerende foto’s als illustraties. Het Hof merkt ook op dat Paris-Match niet heeft aangetoond op welke wijze de veroordeling tot een beperking van haar vrijheid van meningsuiting heeft geleid.
Bezwaren
De redenering van het Hof is op een aantal punten opmerkelijk en de conclusie houdt mijns inziens een te vergaande beperking van de media in. Ook twee van de zeven rechters bij het Hof, de Kroatische rechter Vajic en de Cypriotische rechter Loucaides, hebben in ‘dissenting opinions’ duidelijk aangegeven het niet eens te zijn met de opvatting van de meerderheid.
De moord op een politicus is zeer belangrijk nieuws. In dit geval speelde het tegen de achtergrond van een bloedige strijd van Corsicaanse separatisten. De media horen een grote vrijheid te hebben om het publiek te informeren over dergelijke onderwerpen. Hof gaat hier echter nauwelijks op in en heeft vooral oog voor het belang van de nabestaanden niet op pijnlijke wijze met de moord te worden geconfronteerd. Rechter Loucaides merkt terecht op dat het leed primair is veroorzaakt door de moord zelf, en niet door de publicatie van de foto. In deze situatie zou het recht van het publiek informatie te ontvangen en van de media om de informatie te verschaffen niet moeten wijken voor het belang van de nabestaanden.
Volgens vaste rechtspraak van het Hof moeten publieke personen meer van de media verdragen dan gewone personen. Volgens Loucaides moeten ook aanverwanten van publieke figuren voorbereid zijn op de consequenties van de “mediatisering” van publieke figuren. Dat geldt niet zozeer voor publicaties over privé-situaties zonder publiek belang, zoals foto’s van het dagelijks leven van Caroline van Hannover, of van prins Willem Alexander en zijn gezin op vakantie. Uit het Caroline van Hannover-arrest blijkt dat de persoonlijke levenssfeer van de betreffende personen dan groot gewicht toekomt en hetzelfde zal gelden voor hun aanverwanten. Bij historische, wereldschokkende gebeurtenissen hebben publieke figuren, maar ook hun naasten, de media-aandacht die erbij hoort in verregaande mate te accepteren, ook als ze die als pijnlijk ervaren.
Het Hof zegt niet dat Paris-Match niet over het onderwerp had mogen publiceren, maar legt de wijze waarop dat mag sterk aan banden, in verband met de gevoelens van de nabestaanden. Die keuze is vergelijkbaar met een veel gehoord argument: “Maar het is toch niet nodig om op zo’n confronterende wijze te publiceren?” De grenzen van vrijheid van meningsuiting bepalen echter niet welke wijze van publiceren wenselijk of nodig is, maar wat is toegestaan. Het Hof heeft in eerdere arresten vaak bevestigd dat de vrijheid van meningsuiting ook bestemd is -en vooral van belang is- voor opvattingen en informatie die “shockeren, ontstemmen en verontrusten”. Dat moet niet alleen gelden voor de inhoud van de boodschap, maar ook voor de wijze van presenteren. Die is immers ook van groot belang voor het overbrengen van de boodschap. De media moeten het publiek kunnen informeren over wat zich precies heeft afgespeeld en daarbij vrij zijn te kiezen tussen woord en beeld. De foto in Paris-Match is niet shockerender dan de werkelijkheid, zoals rechter Vajic opmerkt, en vergroot de werkelijkheid niet uit. De foto liet niet het hele gezicht van Erignac zien, of zijn wonden.
Het Hof vindt het opgelegde naschrift niet onnodig beperkend en oordeelt dat Paris-Match niet heeft aangetoond op welke wijze de opgelegde plicht een naschrift te publiceren beperkend voor Paris-Match was geweest. Naar mijn mening had het Hof dergelijk bewijs niet moeten verlangen, aangezien het voor de media moeilijk is te laten zien welke dingen ze hebben nagelaten als gevolg van een eerder opgelegde straf. Zowel Loucaides als Vajic merkt terecht op dat een maatregel als die hier is opgelegd naar haar aard beperkend is. Een naschrift wekt de suggestie dat de publicatie onrechtmatig was en is daarom al onwenselijk. De media zullen geneigd zijn terughoudender keuzes te maken bij het publiceren over belangwekkende gebeurtenissen, als ze op verzoek van gegriefde nabestaanden al te snel tot naschriften worden veroordeeld. Het arrest van het Hof heeft een ‘chilling effect’ op de nieuwsmedia.
Conclusie
Het Hof geeft in deze uitspraak een signaal af dat de media op hun tellen moeten passen als zij het publiek willen informeren over belangwekkende gebeurtenissen, zelfs als zij volledig naar waarheid berichten over de rauwe werkelijkheid.
