In Europa wordt jaarlijks de zogenaamde “FESPA” (Federation of European Screenprinters Associations) beurs georganiseerd, waar nieuwe druktechnologieën worden gepresenteerd. Vast onderdeel van deze beurs is de toekenning van prijzen aan bedrijven die een bijzondere prestatie op dit gebied hebben geleverd. In 2005 en in 2007 was de gelukkige winnaar een Duitse zeefdrukker. Deze drukker had op de betreffende FESPA beurzen haar druktechnieken laten zien aan de hand van werken van fotograaf X. X had de drukker daarvoor toestemming verleend. De Nederlandse uitgeverij Y bericht vervolgens tweemaal in haar tijdschrift SIGN over de FESPA beurzen en de daarbij uitgereikte prijzen. De betreffende werken van fotograaf X worden daarbij gebruikt voor de omslag van het tijdschrift, dat zowel in de winkel als online verkrijgbaar was. Daarnaast gebruikte uitgeverij Y op haar website een banner waarin een deel van een werk van fotograaf X te zien was.
X stapt naar de rechter op grond van inbreuk op zijn auteursrecht. Dat hij toestemming heeft gegeven aan de Duitse drukker, betekent volgens hem niet dat ook uitgeverij Y de werken zo maar mag gebruiken. Uitgeverij Y daarentegen, meent dat er sprake is van een toegestaan beeldcitaat.
Citeren
Het gebruik van een (deel van een) auteursrechtelijk beschermd werk in een citaat is toegestaan op grond van artikel 15a van de Auteurswet (“Aw”). Deze ‘citaatexceptie’ geldt niet alleen voor tekst maar ook voor beelden, mits- zoals ook bij tekst- voldaan is aan een aantal voorwaarden.
Zo mag volgens de wet alleen geciteerd worden voor een beperkt aantal doeleinden: een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling of een uiting met een vergelijkbaar doel. Verder moet het werk rechtmatig openbaar zijn gemaakt en moet het citeren in overeenstemming zijn met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is. Ook moet de omvang van het citaat “door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd”. Verder blijkt uit de rechtspraak dat gebruik van een afbeelding als louter “versiering” niet is toegestaan en dat er “een verband” moet zijn tussen het beeldcitaat en de tekst. De wet en rechtspraak geven de rechter daarmee voldoende ruimte om per geval zijn eigen afwegingen te maken, zoals dat ook hier het geval was.
Rechtbank
De Rechtbank volgde het verweer van Uitgeverij Y deels. Wat betreft het gebruik van de afbeelding in het tijdschrift was er sprake van een toegestaan beeldcitaat. Aan alle voorwaarden genoemd in art. 15a Aw was naar het oordeel van de Rechtbank voldaan. De banner op website van Y was echter niet toegestaan. De Rechtbank oordeelde dat er voor wat betreft de banner onvoldoende verband was tussen de afbeelding en de techniek waarmee de Duitse zeefdrukker de prijs heeft gewonnen; de aanleiding voor het citaat. Uiteindelijk kent de Rechtbank fotograaf X als deels in het gelijke gesteld partij een schadevergoeding van € 5.500,- toe voor het gebruik van zijn werk in de banner.
Fotograaf X liet het hier niet bij zitten, stelde hoger beroep in en vorderde alsnog een hoog bedrag (€ 136.000) aan schadevergoeding voor het gebruik van zijn werk op de omslag van tijdschrift.
Hof
In dat hoger beroep neemt het Hof Leeuwarden de ruimte om een paar mooie overwegingen aan het citaatrecht te wijden. Het arrest staat hier. Het Hof overweegt dat citeren geoorloofd is, maar dat dit geen afbreuk mag doen aan de belangen van de auteursrechthebbende ter zake van zijn exploitatie. Volgens het Hof zijn de beeldcitaten in het onderhavige geval toegestaan “mits de foto’s samen met de verslaglegging van de FESPA (red: beurs) redelijkerwijs kunnen worden beschouwd als één geheel dat ertoe strekt de lezer een indruk te geven van de winnaars van de FESPA Awards.” Daarvoor kan van belang zijn of de prijswinnende zeefdruktechniek wordt besproken, maar dit is niet beslissend. Van belang is naar oordeel van het Hof vooral of het verband tussen de tekst en de foto (bijvoorbeeld door het plaatsen van een onderschrift) voldoende duidelijk is. Verder overweegt het Hof dat: “De opneming zal evenwel de grenzen van een toelaatbaar citaat te buiten gaan, wanneer op de foto, bijvoorbeeld door de omvang daarvan in vergelijking met de tekst of door de wijze van opmaak van het dagblad of tijdschrift een zodanige nadruk komt te liggen dat zij in overwegende mate de functie van versiering van dat tijdschrift krijgt. In dat geval wordt de omvang van het citaat door het te bereiken doel en door het kwalitatief en kwantitatief gehalte van de tekst niet gerechtvaardigd.”
Het Hof concludeerde dat het werk van X rechtmatig openbaar was gemaakt, zodat aan dit vereiste van artikel 15a Aw was voldaan. Daarnaast was ook het verband tussen de afbeelding en de verslaglegging van de beurs en de prijzen volgens het Hof voldoende duidelijk, onder meer doordat er een onderschrift en een verkleinde weergave van de afbeelding op de omslag in de inhoudsopgave van het tijdschrift was geplaatst. Vervolgens moest het Hof de vraag beantwoorden of de verhouding tussen de woorden die in de verslaglegging aan de winnende techniek worden besteed en de grootte en plaatsing van de foto’s proportioneel was. Dit was volgens het Hof niet het geval. Doordat in de verslaglegging nauwelijks aandacht wordt besteed aan de winnende techniek van de prijswinnaar, terwijl daarvan wel een pagina vullend beeldcitaat op de omslag van het tijdschrift is opgenomen, komt er door de omvang en de plaatsing van de afbeelding in vergelijking met de tekst een zodanige nadruk op de afbeelding te liggen dat het de functie van versiering verkrijgt en dus ontoelaatbaar is.
Het Hof kent fotograaf X aan de hand van de licentievergoeding die hij in rekening zou hebben gebracht een schadevergoeding van €27.500 euro toe.
Conclusie
Of er sprake is van een toegestaan (beeld)citaat moet per geval beoordeeld worden. Een tekst eenvoudigweg opleuken met een plaatje is niet toegestaan: er moet enig verband zijn tussen een afbeelding een de bijbehorende tekst, waarbij de afbeelding niet mag domineren. Uit de hier besproken zaak wordt duidelijk dat het niet in acht nemen van deze regels een kostbare aangelegenheid kan zijn.
